TROMPE L'OEIL XIII - RUZIE MET OPDRACHTGEVER

Hier ziet u het nog eens. Falling Water.
Ik weet het, ik schreef er twee jaar geleden ook al eens over.

Maar in de bib vond ik in een boek deze briefwisseling terug tussen F.L.Wright en zijn opdrachtgever Edgar J.Kaufmann.

Mijn beste E.J., 

- ik stel voor dat ik van nu af aan mijn opdrachtgevers ook met hun initialen aanspreek -

als je wil betalen voor de betoningenieur daar beneden, dan hoeft het niet dat we dat hier ook nog eens doen.

Met hier bedoelt F.L.W. zijn bureau in Taliesin; met daar beneden bedoelt hij de werf.

Ik kan aanvaarden dat jij dit deel overneemt maar ik kan niet aanvaarden dat ik daarbij beledigd word.

Daarom zullen we geen staalstaten meer sturen. Ik ben een dergelijke behandeling niet gewoon bij de gebouwen die ik eerder bouwde en ben ook niet van plan hiermee verder te gaan, daarom roep ik Bob terug tot we iets kunnen uitwerken of net niet.

Ik heb ook gemerkt dat er houding vanuit uw kant werd aangenomen - "wat weet die architect wat ik wil - ik ga in dat huis wonen - hij niet ". Ik heb dit provincialisme al eens gehoord van vrouwen maar nooit eerder van een man. En het is nog steeds niet te laat om een architect te nemen die doet wat u wenst dat er gedaan wordt.

Ik weet niet met welk soort architect u vertrouwd bent maar het is klaarblijkelijk niet het type dat ik denk te zijn. U weet blijkbaar niet hoe u een waardig architect moet behandelen. Ik heb zoveel meer in dit huis gestoken zodat ik van u of van eender welke klant het volste vertrouwen mag krijgen en indien niet - loop naar de pomp met het hele ding.

Geheel de  uwe,

Frank Lloyd Wright, Architect

TALIESIN : SPRING GREEN :WISCONSIN : AUGUST 27th, 1936 

Het velletje - geen voorgedrukt briefpapier - is duidelijk in een kwade bui door FLW zelf getypt op een schrijfmachine die nu ook weer niet van de beste kwaliteit blijkt te zijn en die hij bovendien mismeesterde. U hebt dat vast ook gemerkt.

FLW lijkt behoorlijk pissed of.

De dag later schiet de genaamde Edgard J.Kaufmann in een literaire tegenactie, op briefpapier van de firma en, naar ik vermoed, gedicteerd aan zijn secretaresse.

Hier gaan we.

Beste Meneer Wright,

Als u betaald bent om de betonstudie uit te werken ginderachter, dan is er geen reden om het hier beneden ook te doen. Ik heb niet de intentie het over te nemen.

Als u geen enkele staalstaat meer zendt, wat moet ik dan doen ? Ik ben een dergelijke behandeling niet gewoon, niettegenstaande ik reeds wat gebouwd heb en ik niet van plan ben deze werf op te geven, en dat is de reden waarom ik u vraag naar hier te komen, wat ik eigenlijk wel verwacht had dat u zou doen de laatste weken, om de werken te inspecteren die onder Mr. Hall's directie worden uitgevoerd die voor u een onbekende aannemer is, in plaats van de hele verantwoordelijkheid van de uitvoering op ons te laten rusten. 

Zo, als u naar hier komt kunnen we misschien één en ander uitwerken, of net niet.
Het lijkt er overigens op dat uw attitude aan uw zijde helemaal gewijzigd is - " kan de klant echt weten wat hij wil - Ik bouw het huis, hij niet, en hij zal moeten leven op de manier waarop ik het gepland heb ". 

Het is juist dat we hier in een provinciestadje leven en dat het provincialisme leeft zowel onder de mannen als onder de vrouwen, en dat is precies de  reden waarom ik mijn vertrouwen heb gesteld in een architect die niet zo prikkelbaar was voor dit provincialisme.

Er is ons een bepaalde levenswijze zo eigen wanneer we in Bear Pran zijn, zoals water en slapen onder de blote hemel, maar ik vrees dat de huidige plannen zo onduidelijk zijn hoe ingrijpend het huis zal zijn op ons leven zoals het eveneens ons onduidelijk is hoe het zal gerealiseerd worden.

Ik weet niet met welk soort klanten u vertrouwd bent maar waarschijnlijk zijn ze niet van die soort zoals ik ben. Het ziet er niet naar uit dat u weet hoe u een eerbare klant moet behandelen.

Ik heb zoveel vertrouwen en enthousiasme in dit project gestoken, met alle beperkingen mij eigen, om de realisatie van uw inspanningen vooruit te helpen, dat, als ik uw geloofwaardigheid in deze niet terugvind - loop dan naar de pomp met dit project.

Geheel de uwe,


P.S.  Denkt u niet dat we beter stoppen elkaar brieven te schrijven en dat de omstandigheden het noodzakelijk maken dat u naar Pittsburg komt en alles uitklaart, door op de feiten te komen ? Er moeten zeker redenen geweest zijn waarom u zo bot bent.


Ik vind het jammer dat u Bob van de werf wegstuurt. Hij lijkt volledig verstrikt in deze werf  en de vooruitgang maar daar heb ik geen zicht op en u kan daar beter zelf over oordelen.



Ik kan het moeilijk vatten dat iemand met uw uitstraling en inzicht dergelijke brieven schrijft. In navolging van onze laatste samenwerking ben ik wel verplicht het opzij te schuiven alsof het nooit geschreven was, daar het zeker niet overeenkomt met de feiten.

Op het eerste gezicht bedient Kaufmann zich met dezelfde smerige zinsneden en uitspraken als zijn architect, alleen, hij keert de zinnen netjes om.

Op het einde van de brief staan ze allebei nergens.

Maar in het P.S. toont Kaufmann zich een groot diplomaat en zet hij zijn voordeur wagenwijd open zodat F.L.Wright met opgegeven hoofd terug kan binnenkomen.

Het is niet iedereen gegeven.

Waar ging het eigenlijk om ?

Volgens de zoon van Edgard Kaufmann, die één van de discipelen was van Wright's Taliesin-campus, waren ze net aan de bekisting van het eerste balkon begonnen.
Kaufmann sr. had niet al te veel vertrouwen in de stabiliteitsberekeningen van F.L.W. en had er zijn eigen ingenieur op afgestuurd die tot de conclusie kwam dat er dubbel zoveel staal in moest dan voorzien was.

Natuurlijk dat Bob niet meer goed wist naar wie hij moest luisteren.

Volgens Kaufmann jr. is het min of meer goedgekomen tussen F.L.W. en E.J.K.; F.L.W. kwam dan toch om de vijf à zes weken naar de werf.

Voor Kaufmann was heel het project al financieel uit de hand aan het lopen.

Niet dat hij het zich niet kon veroorloven maar op die locatie bezaten ze aanvankelijk een zeer eenvoudige vakantiehut, waar ze op een redelijk primitieve manier hun vakanties doorbrachten.

Het was initieel nooit de bedoeling geweest om er een dergelijk comfortabel en luxueus buitenverblijf van te maken.

Achteraf hebben de Kaufmanns wel beseft dat ze bijgedragen hebben tot het neerzetten van een unicum in architectuurgeschiedenis.